Mitologia słowiańska będzie charakterystycznym zbiorem mitów, wierzeń oraz praktyk związanych z kultem bóstw wśród Słowian w okresie przed masową chrystianizacją. Obecnie wyznania słowiańskie będziemy zaliczali do religii politeistycznych, gdzie w bardzo wielu przypadkach wyraźne są także akcenty dualistyczne. Informacje o religii Słowian w bardzo nikłym stopniu dotrwały do dziś. Niestety nie zachowały się żadne bezpośrednie źródła z okresu ich największej popularności, czy też z okresów późniejszych, już po chrystianizacji. Zapisywane w późniejszym okresie podania oraz opisy tychże religii są bardzo ogólnikowe i niedokładne, gdyż tworzone były przez kronikarzy chrześcijańskich i osoby, które nigdy nie miały z wierzeniami tymi do czynienia osobiście. Pełna rekonstrukcja tychże wierzeń i całej mitologii będzie więc niemożliwa, a dokonywane próby bardzo często kończą się niepowodzeniem, gdyż istnieją zawsze wątpliwości co do metod badawczych. Rekonstrukcja odbywa się przede wszystkim w oparciu o ślady tychże wierzeń, które cały czas zachowały się w folklorze ludowym oraz w niektórych praktykach chrześcijańskich.

Stworzenie świata

Podstawą większości mitologii oraz religii będzie mit kosmogoniczny, czyli ten, który dotyczy stworzenia świata. Ma on za zadanie wytłumaczenie w jaki sposób świat został stworzony, dlaczego oraz przez kogo. Do dzisiaj nie zachował się żaden mit tego typu jeśli chodzi o przedchrześcijańskich Słowian. Nadużyciem byłoby jednak stwierdzenie, że nigdy takowy w ogóle nie powstał. Antropolodzy oraz badacze starają się odnajdywać jak największa liczbę reliktów w późniejszych opowieściach oraz podaniach, powstających już w okresie chrześcijaństwa. Jedną z nich będzie identyfikowanie mity wyłowienia z wierzeniami dawnych Słowian. Mit ten występuje w szeregu różnych kultur, często w znacznie zmienionych wersjach w zależności od kręgu kutlruowego. Do dziś żywy jest także pomiędzy Słowianami. Zgodnie z nim świat początkowo miał być w całości pokryty wodami, po których na ogromnej łodzi dryfował bóg. Spotkał on pływającego po wodach diabła, którego wpuścił do swej łodzi. Następnie wysłał go pod wodę tak aby ten wyłowił z dna wodnego nieco ziemi. Z wyciągniętego ziarnka piasku stworzona została wyspa, która byłą pierwszym z elementów nadwodnego świata. W mice tym bóg oraz diabeł współpracują ze sobą, dopiero z czasem zaczynają popadać w konflikt. Bóg nie jest wszechwiedzący, ani też nie posiada wszechmocy, w różnych wersjach mitu będzie korzystał z pomocy diabła, proszą go o radę. Wyraźny jest także podział kompetencji, do boga bowiem należy władza nad nadziemnym światem oraz niebem, do diabła natomiast świat podziemny.

Demonologia

Problemy z odtworzeniem słowiańskiej mitologii nie będą dotyczyły jednego z jej fragmentów, a mianowicie demonologii, która zajmowała wśród ludów zamieszkujących tereny słowiańskie bardzo ważne miejsce. Kościół w procesie chrystianizacji występował przede wszystkim przeciw szeroko przyjętym praktykom kultu, przymykał jednak oko na zwyczaje oraz wierzenia prywatne. W efekcie udało mu się wyplenić najważniejsze z pogańskich świat, przez długi jednak czas żywa była wiara w demony oraz bóstwa pomniejsze, która stopniowo zaczęła zlewać się z wiarą chrześcijańską oraz tradycjami rodzinnymi. Wiele z kolejnych wierzeń, czy też praktyk ludowych, które posiadają swoje korzenie jeszcze w okresie pogaństwa na tychże terenach przetrwało do najnowszych czasów, nawet do dziś, chociaż bardzo często nie będziemy sobie sami z tego zdawali sprawy. Religia słowiańska dostrzegała w przyrodzie stałe istnienie nadprzyrodzonych elementów wierzono między innymi w szereg przeróżnych duchów oraz demonów, które związane były z danymi miejscami. Niejasne będzie jednak ich dokładne pochodzenie. Według niektórych badaczy te fantastyczne postacie miały być wcześniej ludźmi, którzy zmarli w takich, czy też innych okolicznościach. Większość z nich miała jednak ginąć śmiercią złą, czyli poprzez samobójstwo, czy też morderstwo albo w momencie porodu. Inni badacze wskazują, że rzeczywiście pochodzenie części demonów mogło się czerpać właśnie stąd, reszta natomiast reprezentowała tylko i wyłącznie poszczególne z sił przyrody.

Forma wszechświata

Jednym z kluczowych elementów każdego systemu wierzeń jest zespół mitów oraz przekonań, które dotyczyć będą konstrukcji wszechświata w połączeniu ze światem ziemskim oraz zaświatami. Słowianie najczęściej wyobrażali sobie kosmos, czy też oś kosmiczną w postaci ogromnego dębowego drzewa, gdzie na poszczególnych z jego gałęzi znajdowały się kolejne z układów ciał niebieskich, łącznie ze słońcem, księżycem oraz gwiazdami. Takowe drzewo kosmiczne mieściło raj na samym szczycie korony, kraina umarłych znajdować miała się natomiast w korzeniach, motyw ten byłby podobny niejako do mitologii skandynawskiej, wyróżnia się tu jednak inny rodzaj drzewa (dąb, a nie jesion), a oprócz tego rozkład na jego poszczególnych gałęziach jest także całkowicie inny.

Miejsca kultu

Miejsca kultu Słowian będą zlokalizowane przeważnie na wzniesieniach i otwartych przestrzeniach, często tworzone były także sztuczne nasypy, które traktowano jako specyficzne miejsca kultu. Dokładniejsze informacje jednak trudno znaleźć badacze bowiem opierają się przede wszystkim o legendy, bardzo rzadko kiedy o późniejsze przekazy źródłowe. Pewnym jest jednak fakt, że Słowianie nie stosowali świątyń w postaci zadaszonych budynków, udało się jedynie natrafić na kilka konstrukcji o dużych gabarytach, które były jednak otwartymi i składały się z kręgów, czy też słupów wbitych w ziemię.

Posągi

Z całą pewnością większa część miejsc kultu oraz świątyń wyposażona była w posągi, które przedstawiały bóstwa pogańskie, niektóre wykonane były w kamieniu, większa ich część jednak w drewnie. Prawdopodobnie najczęściej posągi te pojawiały się na terenach rosyjskich na co wskazują także przekazy źródłowe. Brakowało będzie jednak przedstawień figuralnych wśród południowych Słowian, a znaleziska na polskich ziemiach będą należały do dyskusyjnych i naprawdę nielicznych. Jednym z najbardziej znanych posągów jest ten, który udało wyłowić się z rzeki Zbrucz, nazwany został on umownie światowidem ze Zbrucza. Przedstawienie posągu ma mieć charakter kosmogoniczny i obrazuje trzy sfery rzeczywistości, boską, ludzką oraz podziemną. Na jego górze umieszczone są twarze czterech kolejnych bóstw, w środku ludzkie postacie, na samym dole natomiast postacie demoniczne.

Światowid zbruczański

Światowid ze Zbrucza to potoczne określenie oraz nazwa jednego z kamiennych posągów, który w wieku dziewiętnastym został wyłowiony z jednego z lewych dopływów Dniestru, a mianowicie rzeki Zbrucz. Posąg ten darowany jest na okres około dziewiątego, czy też dziesiątego wieku – wykonany jest w całości z wapienia, posiada wysokość ponad dwóch i pół metra i niemal kwadratowy przekrój, jego waga natomiast sięga prawie pięciu set kilogramów. Posąg zdobiony jest różnorodnymi płaskorzeźbami, które dzielą się wyraźnie na trzy poziome pasy i symbolizują w kolejności bóstwa, ludzi oraz demony. Posąg takowy jest naprawdę ciekawym eksponatem oraz znaleziskiem, gdyż zachowało się ich do dzisiaj naprawdę niewiele.